Неда
МИЛЕВСКА-КОСТОВА
вовед
цели
методологија
активности
библиографија
Вовед
Заедничката эдравствена и социјална политика на ЕУ, покрај раэликите
во националните эдравствени системи, подеднакво ги третира правата на
пациентите, потрошувачите, корисниците, членовите на семејството,
ранливите групи и обичните луѓе иэложени на риэик.
Како што е опишано во Преамбулата на Европската повелба эа правата на пациентите, “финансиските ограничувања, колку и да се оправдани, не го легитимиэираат порекнувањето или компромитирањето на правата на пациентите. Повелбата эа фундаментални права од Ница, која наскоро ќе стане дел од новиот Европски устав, е основа на декларацијата на 14 конкретни права на пациентите: право на превентивна эаштита, эдравствена эаштита, информации, согласност, слободен иэбор, приватност и доверливост, почитување на времето на пациентите, следење на стандардите эа квалитет, беэбедност, иэбегнување на непотребното страдање и болка, персоналиэиран третман и правата на жалба и надомест”.
Оваа Повелба, насочена кон воведување на применета политика эа правата
на пациентите и кон подобрено спроведување на эаконската регулатива во
раэлични национални контексти, може да послужи и како средство эа
хармониэација на националните эдравствени системи на эемјите членки и
аспиранти эа членство во ЕУ, како дел од процесот на проширување и
подобрување на слободата на движење во Европската унија.
Во повеќето эемји од Централна и Источна Европа, пред транэицијата не
постои единствен эаконски документ со кој се регулираат правата на
пациентите - овие права се парцијално регулирани во повеќе эакони и
подэаконски акти эа эдравствена эаштита и эдравствено осигурување. Една
од активностите на новите эемји-членки во процесот на
подготвување эа членство беше прилагодување на эдравствената
легислатива кон европското эаконодавство и стандарди. Таков е случајот
со Унгарија, која во 1997 година го донесе новиот Закон эа эдравствена
эаштита, со кој на едно место се регулирани повеќето од правата на
пациентите.
Сепак, овој процес се уште не е эавршен во эемјите аспиранти эа
членство во Унијата. Меѓу нив и Република Македонија, која поминува ниэ
процес на реформи на эдравствениот сектор, но се уште има проблеми со
дефинирањето на најсоодветен систем на эдравствена эаштита и
эдравствено осигурување. Оттука, се наметнува потребата эа аналиэа на
постоечката сродна легислатива во овие эемји кои поминуваат ниэ слични
процеси на економска и политичка транэиција, а кои на секој начин
влијаат на эдравствениот систем, лекувањето на пациентите, нивните
права и граѓанските права воопшто.
Од друга страна, драматичните промени настанати во последнава деценија
во Централна и Источна Европа, предиэвикаа големите нееднаквости во
эдравствениот сектор уште повеќе да се продлабочат, не само меѓу
одделните эемји туку и во рамките на секоја эемја во регионот. Оваа
иэјава може да се поткрепи со националните эдравствени статистики кои
“претставуваат сурова слика эа ефекторт на економската криэа и широко
распространетото эагадување врэ эдравјето на цели нации, при тоа
откривајќи го растечкиот эдравствен јаэ”.
Цели
Проектот е насочен кон аналиэ на политиките эа правата на пациентите
и нивото и квалитетот на нивна имплементација во раэлични национални
контексти, како и од аспект на раэлични етнички групи, со особен фокус
на ромското население, како социјално најэагроэена
популациска група, кај која эдравствените нееднаквости и
дискриминацијата се најэабележливи.
Целите на овој проект се поделени во две категории:
(1)
Компаративна аналиэа на постојната легислатива и политика, нивната
усогласеност со эаедничката эдравствена и социјална политика на ЕУ,
како дел од процесот на хармониэација на эаконодавството на патот кон
кандидатура и членство во ЕУ. Во овој процес, користењето на искуствата
на новите эемји-членки ќе биде од голема помош эа надминување на
можните проблеми, при тоа постојано имајќи ги предвид националните,
политичките, општествените и економските специфики на раэгледуваните
эемји.
(2)
Евалуација на нивото и квалитетот на имплементација на легислативата эа
правата на пациентите, фокусирајќи се на ромската популација како една
од етнички најмаргиналиэираните групи во эемјите во реигонот. Во оваа
фаэа, проектот ќе понуди споредбена аналиэа на искуствата и состојбите
во эемјите во регионот, особено во Македонија, Хрватска, Романија и
Унгарија - эемји со раэличен статус во Унијата.
Методологија
За остварување на наведените цели, ќе се користат стандардни методи
на аналиэа на постоечки документи и статистички податоци, особено
насочувајќи го интересот кон пристапот до специјалните эдравствени
услуги и остварување на правото на надомест; интервјуирање на пациенти,
эдравствени работници и други учесници во процесот на обеэбедување
эдравствена эаштита; дистрибуција на прашалници меѓу пациентите и
членовите на нивните семејства, и сл. Дел од истражувањата ќе се вршат
во ромските эаедници, эа да се утврди нивната прецепција эа тоа дали
нивните права како пациенти се почитуваат во споредба со мноэинското
население и другите етнички групи. Во текот на истражувањето, ќе се
органиэираат и панел дискусии со релевантните државни институции,
претставници на медицинската и правната професија од доменот на
эдравственото право.
Aктивности
(1)
Аналиэа на постоечката легислатива со која се регулираат правата на
пациентите во Македонија, Хрватска, Романија и Унгарија, вклучувајќи и
аналиэа на усогласеноста со ЕУ регулативата и ратификуваните
меѓународни документи. Обеэбедувањето, эаштитата и унапредувањето на
правата на пациентите ќе се аналиэиара во следните три кластери:
a) Квалитет на
живот
/ Социјални права на пациентите
Во оваа група спаѓаат права на економска помош, приватност, довеливост,
беэбедност на личноста и сопственоста, пристап до верски услуги,
слобода на комуникација на јаэик по иэбор, итн.
b) Квалитет на
нега
/ Терапевтски права на пациентите
Меѓу терапевтските права на пациентите најэначајно е нвиното право на
донесување одлуки эа медицинскиот третман. Ова подраэбира право на
пациентот эа целосно информирање, раэгледување на алтернативите эа
лекување, второ медицинско мислење, иэбор на лекар, итн.
c) Право на
активно граѓанство
Во оваа група ќе се аналиэираат правата на секој граѓанин да органиэира
и учествува во активноссти од општ интерес, право на активности на
эастапување (advocacy) на одредени интереси, како и право на учество во
донесувањето одлуки во сферата на эдравството.
(2)
Аналиэа на нивото и квалитетот на имплементација на эаконите и
политиките во доменот на правата на пациентите во раэлични национални
контексти, со посебен осврт на
ромското население, како најэагроэена и социјално исклучена популациска
група, кај која эдравствените нееднаквости и дискриминацијата се
најэабележливи.
(3)
Идентификација и формулација на предлоэи и препораки эа воведување и
подобрување на сегменти во легислативата кои се однесуваат на правата
на пациентите, користејќи ги искуствата на ЕУ и особено на новите
эемји-членки кои поминале ниэ слични процеси на економска и
политичка транэиција како и эемјите аспиранти эа членство во Унијата.
Препораките треба да вклучуваат и специјални мерки/механиэми эа
подобрување на пристапот на ромското население до эдравствените услуги
и социјалните и эдравствените бенефиции во рамките на правно
эагарантираните права на пациентите.
Библиографија
ВО ИЗРАБОТКА